Các lý do cần công nhận điều khoản bồi thường thiệt hại ước tính ở Việt Nam

Thiệt hại ước tính ở Việt Nam

Thiệt hại ước tính là gì?

Các thiệt hại ước tính được trình bày trong các hợp đồng là một sự ước tính về những thiệt hại vô hình hoặc khó xác định, khó chứng minh đối với một trong các bên. Đó là một điều khoản cho phép bên bị thiệt hại được nhận bồi thường một khoản tiền xác định nếu một trong các bên vi phạm hợp đồng. Điều khoản bồi thường thiệt hại ước tính là một biện pháp bồi thường thường được sử dụng trong hợp đồng thương mại để xử lý vi phạm hợp đồng và chia sẻ rủi ro theo ý chí, thỏa thuận của các bên. Hiện nay, chế tài này được áp dụng rộng rãi trong các hợp đồng thương mại, vì nó mang lại những lợi ích cụ thể trong khi giải quyết tranh chấp nếu có vi phạm hợp đồng. Điều khoản bồi thường thiệt hại ước tính còn được sử dụng rộng rãi trong cả hệ thống thông luật và dân luật trên toàn thế giới và trong các điều ước quốc tế như PICC, CISG.

Lợi ích của điều khoản bồi thường thiệt hại được thanh lý

Khi một bên vi phạm hợp đồng, bên bị vi phạm đôi khi rất khó thống kê và chứng minh những thiệt hại mà mình phải gánh chịu, đặc biệt là giảm sút doanh thu, tổn thất lợi nhuận hiện tại và lợi nhuận ước tính đáng lẽ sẽ đạt được nếu không có hành vi vi phạm, ngoài ra còn có những thiệt hại vô hình, chẳng hạn như uy tín, danh dự, danh tiếng, bí mật thương mại. Trong những hoàn cảnh đó, bên bị vi phạm có thể lãng phí một lượng thời gian, nhân lực và công sức đáng kể trong việc thu thập bằng chứng về các tổn thất mặc dù chưa chắc đã được bồi thường tương xứng.

Do đó, trong hợp đồng thương mại, các bên thường thỏa thuận mức bồi thường thiệt hại dưới dạng một số tiền cố định, theo tỷ lệ phần trăm cụ thể của giá trị hợp đồng hoặc theo một công thức với các tham số đã thỏa thuận để chia sẻ cho các bên một cơ chế tính toán thiệt hại dễ dàng và nhanh chóng.

Từ đó, điều khoản bồi thường thiệt hại đã góp phần củng cố và thúc đẩy giao dịch thương mại trên thị trường trong nước, cũng như thu hút đầu tư nước ngoài vào Việt Nam. Tuy vậy, điều khoản bồi thường thiệt hại ước tính cũng có những nhược điểm nhất định cần hạn chế.

Pháp luật Việt Nam hiện hành, bao gồm cả luật thực định và án lệ hay tiền lệ pháp (và thông lệ thương mại) đều không đưa ra một khái niệm rõ ràng và đúng đắn về bồi thường thiệt hại ước tính. Điều 360 BLDS 2015 quy định trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm nghĩa vụ, theo đó: Trường hợp có thiệt hại do vi phạm nghĩa vụ gây ra thì bên có nghĩa vụ phải bồi thường toàn bộ thiệt hại, trừ trường hợp có thỏa thuận khác hoặc luật có quy định khác. Điều 302 Luật Thương mại quy định về bồi thường thiệt hại, theo đó: Bồi thường thiệt hại là việc bên vi phạm bồi thường những tổn thất do hành vi vi phạm hợp đồng gây ra cho bên bị vi phạm. Giá trị bồi thường thiệt hại bao gồm giá trị tổn thất thực tế, trực tiếp mà bên bị vi phạm phải chịu do bên vi phạm gây ra và khoản lợi trực tiếp mà bên bị vi phạm đáng lẽ được hưởng nếu không có hành vi vi phạm. Điều 302 Luật Thương mại quy định: Nghĩa vụ chứng minh tổn thất bằng việc bên yêu cầu bồi thường thiệt hại phải chứng minh tổn thất, mức độ tổn thất do hành vi vi phạm gây ra và khoản lợi trực tiếp mà bên bị vi phạm đáng lẽ được hưởng nếu không có hành vi vi phạm.

Từ những lý do trên, có thể thấy cần công nhận điều khoản bồi thường thiệt hại ước tính ở Việt Nam.