TRANH CHẤP LAO ĐỘNG CÓ BẮT BUỘC HÒA GIẢI KHÔNG?

Một mối quan hệ lao động được xây dựng trên sự hài hòa và tôn trọng lợi ích lẫn nhau sẽ mang lại giá trị to lớn cho cả doanh nghiệp và người lao động. Dù vậy, khi quyền và lợi ích của các bên không thể dung hòa và phát sinh thành tranh chấp, nhiều người lao động lựa chọn Tòa án là nơi cuối cùng để tìm kiếm công lý. Tuy nhiên, một thực trạng không hiếm gặp là không ít đơn khởi kiện đã bị Tòa án trả lại với lý do: “Chưa có đủ điều kiện khởi kiện theo quy định của pháp luật vì chưa qua bước hòa giải”. 

Vậy, liệu thủ tục hòa giải có bắt buộc cho mọi loại tranh chấp lao động trước khi đưa vụ việc ra Tòa án hay không? Để giải đáp thấu đáo vấn đề này, cần phải có một cái nhìn toàn diện về bản chất và các loại hình tranh chấp lao động, từ đó, làm rõ khi nào hòa giải là thủ tục bắt buộc và khi nào các bên có thể tiến thẳng đến Tòa án. 

1. Tranh chấp lao động là gì và có những loại nào? 

Khoản 1, Điều 179 Bộ luật Lao động 2019 (BLLĐ 2019) định nghĩa về tranh chấp lao động như sau: 

“Tranh chấp lao động là tranh chấp về quyền và nghĩa vụ, lợi ích phát sinh giữa các bên trong quá trình xác lập, thực hiện hoặc chấm dứt quan hệ lao động; tranh chấp giữa các tổ chức đại diện người lao động với nhau; tranh chấp phát sinh từ quan hệ có liên quan trực tiếp đến quan hệ lao động.” 

Như vậy, có thể hiểu đơn giản, bất kỳ mâu thuẫn, bất đồng nào liên quan đến quyền, nghĩa vụ và lợi ích của các bên (người lao động, người sử dụng lao động, tổ chức đại diện…) trong suốt vòng đời của quan hệ lao động, từ lúc tuyển dụng, làm việc cho đến khi nghỉ việc, đều có thể được xem là tranh chấp lao động. 

Các tranh chấp lao động được chia làm 02 loại chính: 

Tranh chấp lao động cá nhân: Là tranh chấp phát sinh giữa người lao động với người sử dụng lao động; giữa người lao động với doanh nghiệp, đơn vị sự nghiệp công lập đưa người lao động đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng; giữa người lao động thuê lại với bên thuê lại lao động. Ví dụ: tranh chấp về tiền lương, sa thải, kỷ luật lao động, bồi thường thiệt hại. 

Tranh chấp lao động tập thể: Là tranh chấp phát sinh giữa một hoặc nhiều tổ chức đại diện người lao động (chủ yếu là công đoàn cơ sở) với người sử dụng lao động hoặc một hay nhiều tổ chức của người sử dụng lao động. Tranh chấp lao động tập thể được chia làm 02 nhóm: 

• Tranh chấp lao động tập thể về quyền: Là tranh chấp về việc giải thích và thực hiện các quy định đã có trong pháp luật lao động, thỏa ước lao động tập thể, nội quy lao động hoặc các thỏa thuận hợp pháp khác. Về bản chất, đây là tranh chấp về việc một bên cho rằng bên kia không thực hiện đúng những gì đã được quy định, thỏa thuận. 

• Tranh chấp lao động tập thể về lợi ích: Là tranh chấp phát sinh trong quá trình thương lượng tập thể và khi một bên từ chối thương lượng hoặc không tiến hành thương lượng trong thời hạn theo quy định của pháp luật. Về bản chất, đây là tranh chấp phát sinh trên cơ sở tập thể người lao động không thỏa mãn với những điều kiện lao động hiện tại của họ, mong muốn xác lập những điều kiện lao động mới tốt hơn. 

Việc phân loại chính xác loại hình tranh chấp có ý nghĩa vô cùng quan trọng, bởi lẽ mỗi loại tranh chấp sẽ có tính chất và mức độ nghiêm trọng khác nhau, từ đó quyết định đến việc hòa giải có bắt buộc hay không. 

2. Tranh chấp lao động cá nhân có bắt buộc hòa giải không? 

Theo Điều 188 của BLLĐ 2019, các tranh chấp lao động cá nhân phải được giải quyết thông qua thủ tục hòa giải của hòa giải viên lao động trước khi một trong các bên yêu cầu Hội đồng trọng tài lao động hoặc Tòa án giải quyết. Thời hiệu yêu cầu hòa giải theo Điều 190 BLLĐ 2019 là 06 tháng kể từ ngày phát hiện ra hành vi mà mỗi bên cho rằng quyền và lợi ích hợp pháp của mình bị vi phạm. 

Tuy nhiên, luật cũng quy định một số ngoại lệ quan trọng. Có 06 loại tranh chấp lao động cá nhân không bắt buộc phải qua thủ tục hòa giải, cho phép các bên đưa thẳng vụ việc ra Tòa án. Các trường hợp này bao gồm: 

1. Về xử lý kỷ luật lao động theo hình thức sa thải hoặc về trường hợp bị đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động. 

2. Về bồi thường thiệt hại, trợ cấp khi chấm dứt hợp đồng lao động. 

3. Giữa người giúp việc gia đình với người sử dụng lao động. 

4. Về bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp. 

5. Về bồi thường thiệt hại giữa người lao động với doanh nghiệp, tổ chức đưa người lao động đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng. 

6. Giữa người lao động thuê lại với người sử dụng lao động thuê lại. 

Sự tồn tại của các ngoại lệ này phản ánh sự nhìn nhận của nhà làm luật đối với tính chất phức tạp và mức độ nghiêm trọng của một số tranh chấp, nơi mà khả năng hòa giải thành công là rất thấp và việc giải quyết nhanh chóng tại Tòa án là cần thiết để bảo vệ quyền lợi chính đáng của các bên. 

3. Tranh chấp lao động tập thể có bắt buộc hòa giải không? 

Khác với tranh chấp cá nhân, quy định về hòa giải đối với tranh chấp tập thể mang tính tuyệt đối hơn. Cả hai loại tranh chấp lao động tập thể – tranh chấp về quyền và tranh chấp về lợi ích – đều bắt buộc phải trải qua thủ tục hòa giải. 

• Tranh chấp lao động tập thể về quyền: Điều 192 BLLĐ 2019 quy định loại tranh chấp phải được hòa giải bởi hòa giải viên lao động trước. Nếu hòa giải không thành hoặc hết thời hạn hòa giải mà hòa giải viên lao động không tiến hành hòa giải thì các bên tranh chấp có quyền yêu cầu Hội đồng trọng tài lao động hoặc Tòa án giải quyết. 

• Tranh chấp lao động tập thể về lợi ích: Điều 196 BLLĐ 2019 quy định loại tranh chấp này cũng phải được giải quyết thông qua thủ tục hòa giải trước. Nếu hòa giải không thành hoặc hết thời hạn hòa giải mà hòa giải viên lao động không tiến hành hòa giải thì các bên tranh chấp có quyền yêu cầu Hội đồng trọng tài lao động giải quyết hoặc tiến hành đình công. 

Quy định này nhấn mạnh vai trò trung tâm của hòa giải trong việc giải quyết các bất đồng mang tính tập thể, ngăn chặn nguy cơ leo thang thành các cuộc đình công, ngừng việc tập thể có thể gây ảnh hưởng lớn đến hoạt động sản xuất, kinh doanh và trật tự xã hội. 

Kết luận 

Như vậy, việc xác định một tranh chấp lao động có bắt buộc hòa giải hay không hoàn toàn phụ thuộc vào việc phân loại chính xác tranh chấp đó theo các quy định của pháp luật. BLLĐ 2019 đã tạo ra một hành lang pháp lý rõ ràng: 

• Với tranh chấp cá nhân: Cần đối chiếu nội dung tranh chấp với 06 trường hợp ngoại lệ tại Khoản 1, Điều 188 BLLĐ 2019. Nếu không thuộc các trường hợp này, hòa giải là bắt buộc. 

• Với mọi tranh chấp tập thể: Hòa giải theo quy định tại BLLĐ 2019 luôn là thủ tục tiền tố tụng bắt buộc. 

Hiểu đúng luật không chỉ giúp các bên tránh bị Tòa án trả lại đơn khởi kiện mà còn giúp lựa chọn đúng con đường pháp lý để bảo vệ quyền lợi, góp phần giải quyết xung đột một cách hiệu quả, giữ gìn sự ổn định trong quan hệ lao động. 

Để nhận tư vấn chi tiết về nội dung này, quý khách vui lòng liên hệ với chúng tôi theo thông tin dưới đây:

Hotline: 028.6270.7278 Email: csbd@lttlawyers.com TRỤ SỞ CHÍNH (+84) 28 6270 7278 – Lầu 3, 185 Đường Cô Bắc, Phường Cô Giang, Quận 1, TP. Hồ Chí Minh. VĂN PHÒNG HÀ NỘI (+84) 24 7300 1255 – Phòng 637, Tầng 6, Tòa nhà CIC, Số 2 Ngõ 219 Trung Kính, Phường Yên Hòa, Quận Cầu Giấy, Thành phố Hà Nội. VĂN PHÒNG ĐÀ NẴNG (+84) 905 783 785 – 02 Đường Đoàn Nhữ Hài, Phường Hòa Khê, Quận Thanh Khê, TP. Đà Nẵng.